هر آنچه باید درباره نماتد بدانید

هر آنچه باید درباره نماتد دانسته شود

چرا نماتدها کشاورزی را تهدید می‌کنند؟

یکی از مهمترین اهداف برنامه توسعه هزاره، ریشه کنی فقر و گرسنگی است. تغذیه کافی جمعیت کل دنیا یکی از چالش های عصر حاضر است. براساس یک برآورد، نماتدهای انگلی گیاهان، بطور سالانه در مقایسه با آفات حشره ای، آسیب های بسیار بیشتری بر کشاورزی وارد می کنند. کشاورزان آفات حشره و دیگر محدودیت ها را می‌بینند و آن ها را مدیریت می کنند اما نماتدهای گیاهی را نادیده می گیرند. کنترل نماتدها به دلیل ماهیت مخفی بودن نماتدها و در نتیجه نادیده گرفتن شدن غالبی آنها، سخت است.

نماتدها نه تنها سبب آسیب به گیاه میزبان می شوند، بلکه می توانند در میکروارگانیسم های ساکن در ریزوسفر تداخل ایجاد کرده و بدین طریق از برهمکنش های مفید گیاه با میکروارگانیسم های مفید جلوگیری کنند؛ همچنین می توانند ناقل بیماری نیز باشند. از طرفی علایم آسیب حاصل از نماتدها منحصربفرد نیست؛ چرا که این علایم، مشابه علایم ایجاد شده توسط عوامل بیماریزا و شرایط تنش های غیرزیستی دیگر و کمبود آب می باشند.

نماتد (نماتود) چیست

نماتد از یک واژه دو قسمتی با ریشه یونانی (نما- به معنی رشته و تودس به معنی شکل) تشکیل شده است که به نام های دیگری نیز شناخته می شوند. این موجودات در دامنه ای از شرایط، هرجایی که حیات وجود داشته باشد، زندگی می کنند. نماتدهای گیاهی فیتونماتود خوانده می شوند. این موجودات در مقایسه با کرم های حیوانی اندازه کوچکتری داشته و ۰۱/۰ تا ۱ میلیمتر طول دارند.

فیتونماتودها تقریبأ با تمامی گیاهان زراعی مهم رابطه انگلی دارند و محدودیت قابل ملاحظه ای بر امنیت غذایی در سطح جهانی به دنبال دارند. در زمین های کشاورزی، فیتونماتودها معمولأ به ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر بالایی خاک محدود می‌شوند؛ البته این موضوع براساس نوع خاک، میزان رطوبت، گیاه میزبان و شرایط آب و هوایی متغیر است، برای مثال، در باغات و برای گیاهان خانواده مرکبات فیتونماتودها می توانند تا عمق ۵/۲ تا ۳ متری از سطح خاک نیز وجود داشته باشند؛ به همین دلیل ریشه های گیاه نقش اصلی هدایت محل قرارگیری نماتدها را دارند. به دلیل نوسانات رطوبتی و دمایی در خاک سطحی، معمولأ فیتونماتودها در این موقعیت ها کمتر یافت می‌شوند.

انگل گیاهان

طی میلیون ها سال گذشته، رابطه بین گیاهان و نماتدها منجر به رابطه انگلی نماتد بر گیاه شده است. وجود نماتدها باعث آسیب فراوان به شبکه آوندی گیاهان خشکی زی و کاهش شدید محصول شده است. یکی از گونه های رایج و فراوان نماتودهای انگل گیاهی، نماتودهای گره ریشه خوانده می شوند که طیف میزبانی وسیعی دارند. این نماتودها از ساختارهای سوزنی لوله مانند توخالی استفاده می‌کنند تا از مواد مغذی گیاهان استفاده کنند. در اثر برقرارشدن این ساختار و ترشحات پروتئینی از غده های نماتود بر روی ریشه، بازآرایی های سلولی صورت می گیرد که برای ایجاد ساختار اختصاصی تغذیه نماتد از ریشه گیاه ضروری هستند.

گال ایجاد شده توسط نماتد

انواع نماتدها

به طور کلی نماتدها به دو دسته اکتوپارازیتی و اندوپارازیتی تقسیم بندی می‌شوند. نماتودهای اکتوپارازیتی به گیاه حمله نمی‌کنند و بیرون از سلول‌ها می‌مانند و از مواد گیاهی استفاده می کنند، درحالیکه نماتودهای اندوپارازیتی به سلول های گیاه میزبان حمله کرده و محل اقامتی برای خود در ریشه های گیاه ایجاد می کنند. برخی از از نماتودهای اکتوپارازیتی می توانند ناقل ویروس نیز باشند و در نتیجه علاوه بر آلودگی قارچی، سبب بیماری ویروسی نیز می شوند که آسیب های مالی قابل ملاحظه ای برای کشاورز به دنبال دارد.

نماتودهای اندوپارازیتی به دو گروه نماتودهای اندوپارازیتی مهاجرت کننده (پس از از بین بردن سلول میزبان می توانند به دیگر بافت های ریشه نیز وارد شوند) و گروه نماتودهای اندوپارازیتی ساکن (در داخل بافت اختصاصی ایجاد شده باقی مانده و در آنجا به تغذیه از گیاه ادامه می دهند) هستند.

ضررهای ناشی از این انگل گیاهی

نماتودهای انگل گیاهی بار اقتصادی زیادی بر تولید گیاهان زراعی و کشاروزی دارند. برای گیاهان زراعی، بیش از ۴۱۰۰ رابطه گیاه-انگل نماتدی شناسایی شده است. که روی هم رفته سالانه سبب خسارت ۱۰۰ تا ۱۵۷ میلیارد دلار می شوند. نماتدها با جلوگیری از جذب آب و مواد غذایی بطور مستقیم بر عملکرد گیاهان زراعی، کیفیت و بازده آن ها اثر می گذارند. از میان تمامی نماتودهای انگل گیاهی، موفق ترین آن ها، گروه نماتودهای ساکن هستند که یک محل برای تغذیه دائمی بروی ریشه های گیاه ایجاد می کنند.

یک نماتود منفرد به ندرت توان ایجاد آسیب را دارد (البته به جز نماتودهای نیش زننده و نماتودهای حامل ویروس). معمولأ آسیب هایی که به گیاه وارد می شود در اثر تغذیه تعداد زیادی نماتد بطور همزمان از یک گیاه، در آن ایجاد می شود. بطور کلی آسیب های ایجاد شده توسط نماتودها علایم متغیری دارند که شامل این موارد می باشند:

  1. تخریب
  2. ایجاد گال یا تورم
  3. توقف رشد
  4. از دست دادن شادابی
  5. انشعاب بیش از حد شدن ریشه ها
  6. برگها یا ساقه های تابخورده
  7. تداخل در نمو گل و باروری
  8. توقف رشد نوک ریشه ها

تهیه شده توسط گروه علمی فصل پنجم

برای آشنایی بیشتر با نماتدها به لینک های زیر مراجعه کنید:

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *